พิพิธภัณฑ์ไทยโส้ ตั้งอยู่บนเส้นทางหลวงหมายเลข22(สกลนคร-นครพนม) ก่อตั้งขึ้นในปี พ.ศ. 2524 และเปิดให้เข้าชมครั้งแรกเมื่อวันที่ 28 มกราคม 2525 เพื่อรำลึกประเพณี ‘โส้รำลึก’ และเฉลิมพระเกียรติพระอรัญอาสา เจ้าเมืองกุสุมาลย์คนแรก พิพิธภัณฑ์เป็นที่เก็บสิ่งของเครื่องใช้ของชาวไทยโส้ซึ่งอพยพมาจากฝั่งซ้ายแม่น้ำโขง มีแผ่นป้ายเขียนข้อความภาษาของชาวไทยโส้เปรียบเทียบกับภาษาไทย ให้เห็นถึงความแตกต่างของภาษาและสำเนียงการออกเสียง

ถูกก่อสร้างตามความร่วมมือระหว่างหน่วยงานรัฐและชุมชน เพื่อเป็นแหล่งรวบรวมและเผยแพร่วัฒนธรรมของชาติพันธุ์ไทโส้ ซึ่งมีรากฐานมาจากการอพยพจากฝั่งซ้ายแม่น้ำโขงในยุครัชกาลที่ 3 โดยมีเป้าหมายให้คนรุ่นหลังได้รู้จักภูมิปัญญาท้องถิ่นและต้นกำเนิดชุมชนอำเภอกุสุมาลย์

อาคารจัดแสดงด้านหน้าโดดเด่นด้วยรูปปั้นเจ้าเมือง พร้อมมุมถ่ายภาพที่ให้ความรู้สึกผสมผสานระหว่างพิพิธภัณฑ์และอนุสรณ์สถาน ส่วนภายในและบริเวณจัดแสดงเต็มไปด้วยของสะสมที่สะท้อนชีวิตประจำวันของคนไทโส้ เช่น ข้าวของเครื่องใช้ เสื้อผ้า สเปซจัดแสดงกว้างขวาง ช่วยให้เข้าใจบริบทชีวิตชุมชนได้อย่างชัดเจน